1. Sulu Söndürme Sistemleri
Suyun söndürme gücü, antik çağlardan beri bilinmektedir. Dolayısıyla yangın söndürme amacı ile kurulan ilk sistemler, suyu söndürme ajanı olarak kullanan sprinkler sistemleri olmuştur. İlk kurulan söndürme sisteminden günümüze sürekli gelişen ve yangın söndürme açısından etkin bir rol oynayan sprinkler sistemleri yaygın olarak yaşamın devam ettiği tüm alanlarda oluşabilecek (A) ve (C) sınıfı yangınlarda kullanılmaktadır.
Sprinkler sistemlerinde; sabit bir borulama sistemine takılı yağmurlama başlıklarının, doğrudan sıcaklık artımı ya da sıcak gazların (duman, su buharı vs.) teması ile otomatik olarak açılmaktadır. Açılan yağmurlama başlıklarından su, yangın çıkan bölgeye boşalarak yangına müdahale etmektedir. Buna ek olarak yangın çıkan alanın çevresindeki yağmurlama başlıkları da açılarak yangının yayılması önlenmektedir. Suyun yüksek soğutma kapasitesi aracılığı ile büyük miktarlarda ısıyı yangın bölgesinden çekmekte ve yangını söndürmektedir.
1.1 Sprinkler Sistem Tipleri
1.1.1 Islak Borulu Sistem:
Islak borulu sprinkler sisteminde borular, sürekli olarak basınçlı su ile dolu durumda tutulur. Yağmurlama başlıklarının açılmasıyla doğrudan boru içerisinde bulunan su, yangına müdahale eder. Hatlarda sürekli su bulunduğu için mahal sıcaklığının 95 °C’yi geçmediği yerlerde uygulanır. Donma riski bulunan mahallerde ise sistemin antifriz sistemi veya elektrikli izlemeli ısıtıcı kablo sistemi gibi uygulamalarla donmaya karşı korunması sağlanmalıdır. Sistemde su akışı olduğunda; ıslak alarm vanası üzerindeki alarm basınç anahtarı ve/veya akış anahtarları aracılığı ile tesisin veya binanın merkezi otomasyon sistemine bilgi iletilebilmektedir.
1.1.2 Kuru Borulu Sistem:
Kuru borulu sprinkler sisteminde; borularda basınçlı yerine basınçlı hava veya azotun bulunduğu sistemlerdir. Yağmurlama başlığının açılmasının ardından öncelikle borularda bulunan basınçlı hava veya azot boşalır. Ardından kuru alarm vanası aracılığıyla söndürme suyu mahale boşalır. Kuru borulu sistemler sadece donma hasarı olasılığı bulunan mahallerde ve sıcaklığın yüksek olduğu mahallerde uygulanmalıdır. Sistemde su akışı olduğunda; sistem kuru alarm vanası ve/veya akış anahtarları aracılığı ile tesisin veya binanın merkezi otomasyon sistemine bilgi iletebilmektedir. Genel olarak upright tip yağmurlama başlıkları ile kullanılmaktadır.
1.1.2 Baskın Alarm Sistemi:
Baskın alarm vanalı sistemlerde; borularda su ve hava bulunmamaktadır. Yağmurlama başlıklarının cam tüpleri mevcut değildir. Vanalar; hidrolik, pnömatik ve elektriksel trimler vasıtasıyla tetiklenir. Bunu takiben baskın vana açılır, vanaya bağlı tüm yağmurlama başlıklarından mahale su boşalır. Sistemde su akışı olduğunda; sistem kuru alarm vanası ve/veya akış anahtarları aracılığı ile tesisin veya binanın merkezi otomasyon sistemine bilgi iletebilmektedir. Upright ve pendent tip yağmurlama başlıkları ile kullanılabilir.
1.1.3 Ön Tepkimeli (Pre-Action) Sprinkler Sİstemi:
Ön Tepkimeli (Pre-action) Sprinkler Sistemlerinde de; borularda basınçlı su yerine basınçlı hava veya azot bulunmaktadır. Yağmurlama başlığının açılmasının ardından öncelikle borularda bulunan basınçlı hava veya azot boşalır. Fakat suyun akması için yağmurlama başlıklarının patlamasından başka yangın algılama sisteminin alarm bilgisinin doğrulamasının gerektiği sistemlerdir. Yangın algılamasının çok hızlı yapılması gereken ve suyun ortama vereceği zararların asgari düzeye indirilmesi gerekli olan bilgisayar odaları, müzeler, kütüphaneler, tarihi binalar v.b. tesislerde kullanılır. Sistemde su akışı olduğunda; Ön Tepkimeli (Pre-action) vana ve/veya akış anahtarları aracılığı ile tesisin veya binanın merkezi otomasyon sistemine bilgi iletebilmektedir.
Ön Tepkimeli (Pre-action) Sprinkler Sistemleri iki ana grupta incelenmektedir.
1.1.2.A Tek Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi:
Bu sistemde ön tepkili alarm vanasından boru sistemine su geçişi sadece otomatik bir algılama sisteminin devreye girmesi ile başlar. Yağmurlama başlığının açılması ile boru sistemine su geçişi olmaz. Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçeneğine göre belirlenir. Aktivasyon pnömatik veya elektrikli olabilir. Yangın esnasında sadece cam tüpü patlayan yağmurlamam başlıklarından su gelmektedir.
1.1.2.B Çift Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi:
Bu sistemde ön tepkili alarm vanasından boru sistemine su geçişi için hem yağmurlama başlığının açılması hem de algılama sisteminde doğrulama gelmesi gerekmektedir. Yağmurlama başlığının açılmasının ardından öncelikle borularda bulunan basınçlı hava veya azot boşalır ve algılama sisteminden gelen tetikleme ile birlikte boru hattına su geçişi olur. Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçeneğine göre belirlenir. Aktivasyon pnömatik veya elektrikli olabilir. Yangın esnasında sadece cam tüpü patlayan yağmurlamam başlıklarından su gelmektedir.
Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçeneğine göre belirlenir. Aktivasyon yöntemi pnömatik/pnömatik, pnömatik/elektrikli, elektrikli/ elektrikli olabilir.
İyi tasarlanmış sprinkler sistemleri;
Yangın algılama ve söndürme sistemlerini bir arada sunabilir.
Yalnızca söndürülmesi gereken alanlarda yağmurlama başlığı açılarak, yangını yayılmadan kaynağında söndürebilir.
Yangının ardından çok hızlı bir biçimde yeniden kullanıma hazır hale getirilebilir.
Geniş bir yelpazede esnek çözümler sunar.
Sprinkler Sistemlerinin kullanım alanları;
Endüstriyel binalar
Lojistik merkezleri
Üretim Binaları
Depolar
Yeraltı otoparkları
Alışveriş merkezleri
Sergi salonları
Oteller
Hastaneler ve bakım evleri
Yüksek binalar
Bürolar
Havaalanları
2. Köpüklü Söndürme Sistemleri
Köpüklü söndürme sistemleri, yangın söndürme köpüğünün yanan yüzeyin üzerini örtmesi ile dolayısıyla hava ile temasını keserek yangını söndürmektedirler.
Yangın söndürme köpüğü; köpük solüsyonunun su ve hava ile basınç altında genleşmesi ile oluşmaktadır. Dolayısı ile yangın söndürme köpüğü; Köpük solüsyonu, su ve hava olmak üzere 3 ana bileşenden oluşur.
Etkili bir söndürme etkisi bulunan Köpüklü yangın söndürme Sistemleri’nin başlıca özellikleri ise şu şekildedir:
* Yanan yüzeyin hava ile (Oksijenle) temasını keser.
* Yanan yüzeyinde meydana gelen buharlaşmanın önüne geçer.
* Yanan yüzeyin ya da çevresinde yer alan yüzeylerin soğumasına yardımcı olur.
Köpüklü söndürme sistemleri yangın söndürme köpüğünün genleşme özelliklerine göre üç gruba ayrılır. Düşük Genleşmeli Köpükler: 20:1 'e kadar
Orta Genleşmeli Köpükler: 20:1 - 200:1 arası
Yüksek Genleşmeli Köpükler: 200:1 'den yüksek
Köpük Konsantresi tipleri kullanıldığı alanlar ya da üretim kaynaklarına göre aşağıdaki şekilde incelenmektedir;
Protein Esaslı Köpük Konsantresi (P)
Flouroprotein Esaslı Köpük Konsantresi (FP)
Alkollere ve Solventlere Dayanıklı Flouroprotein Esaslı köpük Konsantresi (FP-AR)
Su ile Film Yapıcı Flouroprotein Esaslı Köpük Konsantresi (FFFP)
Alkollere ve Solventlere Dayanıklı Su ile Film Yapıcı Flouroprotein Esaslı Köpük Konsantresi (FFFP - AR)
Su ile Film Yapıcı Sentetik Esaslı Köpük Konsantresi (AFFF)
Alkollere ve Solventlere Dayanıklı Su ile Film Yapıcı Sentetik Esaslı Köpük Konsantresi (AFFF – AR)
Sentetik Bazlı Yüksek Genleşmeli Köpük Konsantreleri (Meteor P+)
Özellikle suyun söndürme gücünün yeterli olmadığı yangınlarda, en iyi çözümlerden biri olan köpüklü sistemlerinin kullanım alanlarına ait örnekler aşağıda sunulmuştur:
Akaryakıt, yanıcı parlayıcı kimyasal madde tankları (Depoları),taşma havuzları ve istasyonlar,
Uçak ve helikopter hangarları,
Yanıcı parlayıcı madde imalat alanları, üretim hatları,
Orman yangın savunması (Uçak ve araç),
Deniz Sektöründe kimyasal madde tankerleri, kargo tankları,
Tersane, havuz, rıhtım, iskele ve marinalarda,
Rafinerilerde tüm üretim sahalarında,
Havaalanı bakım tesislerinde,
İlaç, kimya, boya, gıda, lastik, baskı ve plastik sanayi tesislerinde,
Köpük sistemi uygulamalarında aşağıda belirtilen ürünler kullanılmaktadır:
Mobil Köpük Aplikatörleri
Sabit Köpük Aplikatörleri
Köpük Dolapları
Mobil Köpük Oranlayıcılar
Yatay ve Dikey Bladder (Diyaframlı) Tanklar
Bladder (Diyaframlı)Tank Tipi Oranlayıcılar
Hidrolik Konsantrasyon Vanalar
Köpük Pompaları
Pompa Tipi Oranlayıcılar
Hat tipi (Inline) köpük Oranlayıcılar
Köpük Hücreleri (Foam Chamber)
Köpük Yapıcılar (Foam Maker)
Köpük Jeneratörleri (Foam Generator)
Köpük Nozulları
Su ve Köpük Monitörleri
Mobil Kullanım Amaçlı Monitörler
Sabit tip monitörler
Kendinden salınımlı Monitörler
Hidrolik Kumandalı Monitörler
Uzaktan Kumandalı Monitörler
Sıkıştırılmış hava köpük (CAFS) üniteleri
2. Köpüklü Söndürme Sistemleri
Yangının oluşabilmesi için yanıcı maddelerin belirli bir sıcaklığa ulaşabilmesi ve ortamda yeterli miktarda oksijen miktarının bulunması gerekmektedir. Temiz bir ortamdaki havada % 20,9 oranında oksijen vardır. Yanma olayının gerçekleşmesi için bu oranın %16'nın altına düşmemesi gerekir. Oksijen oranının %16'nın altına inmesiyle yanma reaksiyonu yavaş yavaş sönmeye yüz tutar. Oksijen oranının %14'ün altına düşmesi halinde yanma sonlanır.
Gazlı söndürme sistemleri, hem ortamın sıcaklığını düşürerek hem de ortamdaki oksijen miktarını yanma sınırının altına indirerek yangını söndürmektedir. Uygulandıkları mahallere zarar vermedikleri esnek kullanım seçenekleri sundukları ve mahallerde bulunan donanımların kullanımlarının söndürme işleminin akabinde sağlayabildikleri için yaygın kullanım alanları bulunmaktadır.
Gazlı Söndürme Sistemleri:
Kesintisiz Güç Kaynağı (UPS) odalarında
Bilgisayar, sunucu (Server), kontrol odalarında
Türbinlerde (Hes, Termik Santral, Rüzgâr Türbinlerinde)
Trafolarda
Elektrik dağıtım pano odalarında
Arşiv ve müzelerde
Laboratuvarlarda
Jeneratör, kompresör, havalandırma ünitelerinde,
Kablo Galerilerinde
Doğalgaz dağıtım istasyonlarında
Yüzer ve sabit platformlarda
Gemilerde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Söndürme ajanı konfigürasyonu oldukça zengin olan gazlı söndürme sistemlerinde, HFC (Hidroflorokarbon) grubu gazlar, Novec1230, karbondioksit ve inergen gazlar söndürme ajanı olarak kullanılmaktadır.
HFC (Hidroflorokarbon) grubu gazlar ve Novec1230 söndürme sıvısı gibi elektriksel iletkenliği olmayan, buharlaştıktan sonra atık bırakmayan, uçucu sıvı veya gaz halindeki söndürücü maddeler “Temiz Gazlı Söndürme Sistemleri” olarak adlandırılmaktadır. Bu tür ajanlar ortam sıcaklığını düşürerek tutuşma sıcaklığının altına indirmektedirler.
2.1 FM 200 (HFC227ea) ®
Heptafluoropropane (FM 200 (HFC227ea) ®), halokarbon gazların kullanımlarının sınırlandırılmasının ardından yaygın olarak kullanılan söndürme temiz gazlı söndüre sistemi ajanlarından biridir. Oksijen oranını yüksek oranlarda düşürmediği için içerisinde insan bulunan mahallerde uygulanabilir. Bu ajan depolandığı silindirler içerisinde azot (N2) basınçlandırılması ile sıvı halde bulunur ve ajanın silindirden nozula olan akımı basınçlandırmada kullanılan azot (N2) sayesinde olur. FM 200 nozullardan gaz fazında boşalır.
Heptafluoropropane (FM 200 (HFC227ea) ®) gazı;
Renksizdir, kokusuzdur ve iletken değildir.
Ozona zarar vermez
Boşalım sonrası artık bırakmaz temizlik gerektirmez
Az yer kaplar
Hızlı söndürme sağlar (Boşalma süresi 10 sn.)
2.2 HFC-125
Pentafluoroethane (HFC-125); halokarbon gazların fiziksel özelliklerine yakın olması nedeni ile mevcut halokarbon sisteminin borulamasını kullanabilme kapasitesine sahip bir temiz gazlı söndürme sistemi ajanıdır. Oksijen oranını yüksek oranlarda düşürmediği için içerisinde insan bulunan mahallerde uygulanabilir. Bu ajan depolandığı silindirler içerisinde azot (N2) basınçlandırılması ile sıvı halde bulunur ve ajanın silindirden nozula olan akımı basınçlandırmada kullanılan azot (N2) sayesinde olur. HFC 125 nozullardan gaz fazında boşalır.
Pentafluoroethane (HFC-125) gazı;
Renksizdir, kokusuzdur ve iletken değildir.
Ozona zarar vermez
Boşalım sonrası artık bırakmaz temizlik gerektirmez
Az yer kaplar
Hızlı söndürme sağlar (Boşalma süresi 10 sn.)
- 40 ile +54 C ye kadar ortamlarda stoklanabilir (soğuk iklimlerde avantajlıdır.)
2.3 FE13 (HFC 23)
Fluoroform FE13 (HFC 23); yüksek basınçlı bir temiz gazlı söndürme sistemi ajanıdır dolayısı ile basınçlandırılmak için başka bir gaza ihtiyaç duymaz. Oksijen oranını yüksek oranlarda düşürmediği için içerisinde insan bulunan mahallerde uygulanabilir.
Fluoroform FE13 (HFC 23);
Renksizdir, ayırt edilebilir kokudadır ve iletken değildir
Ozona zarar vermez
Boşalım sonrası artık bırakmaz, temizlik gerektirmez
İnsanlı mekânlarda güvenle kullanılabilir.
HFC (Hidroflorokarbon) sınıfı gazlar içerisinde insanlar için emniyet faktörü en yüksek olanıdır.
7.6 metre(25ft) yüksekliğe kadar tek seviyede nozul kullanılabilir
-40 ile +54 C’ye ortamlarda stoklanabilir.(Soğuk iklimlerde avantajlıdır)
Hızlı söndürme sağlar (Boşalma süresi 10 sn.)
2.4 NOVEC 1230 ® (KETON)
3M™ Novec 1230; söndürme ajanı sıvı halde depolanabilmesi ve nakledilmesi nedeni ile tercih edilen alternatif bir söndürme ajanı haline gelmiştir. 3M™ Novec 1230 çevre dostu olduğu kanıtlanmış temiz gazlı söndürme sistemidir. Atmosferik ömrü diğer HFC (Hidroflorokarbon) sınıfı gazların aksine kısadır. 3M™ Novec 1230 söndürme sıvısı azot (N2) ile basınçlandırılır ve ajanın silindirden nozula olan akımı basınçlandırmada kullanılan azot (N2) sayesinde olur.
3M™ Novec 1230 söndürme sıvısı;
Renksizdir, kokusuzdur ve iletken değildir.
Ozona zarar vermez
Atmosferik ömrü kısadır (5 Gün)
Boşalım sonrası artık bırakmaz temizlik gerektirmez
Az yer kaplar
Hızlı söndürme sağlar (Boşalma süresi 10 sn.)
Yüksek söndürme kapasitesine sahiptir.
Yeniden dolumu kolaydır.
Oda sıcaklığında sıvı haldedir.
Taşınması kolaydır.
Karbondiosit ve inergen grubu gazlar fiziksel olarak söndürme yaparlar. Bu tip söndürücü ajanlar; uygulama yapılan mahal içerisindeki oksijen seviyesinin %21’den %14 seviyesine hacimsel olarak indirgenmesi (çoğu yanma türleri bu düşük seviyelerde tutuşma yaratamaz.) ve soğutma etkisi ile ortamda oluşan ısıyı soğurması sayesinde, muhtemel yangınları başarılı bir performans ile söndürür.
2.4 KARBONDİOKSİT (CO2)
Gazlı sabit yangın söndürme sistemlerinde kullanılan en eski ve en yaygın söndürme ajanı karbondioksit (CO2) gazıdır. Atmosferik basınçlardaki karbondioksit (CO2), renksiz, kokusuz ve iletken olmayan, alanı veya hacmi korumak için hızlıca ve etkili bir şekilde nüfuz edebilen bir gazdır. Yoğunluğu, havanın yoğunluğunun bir buçuk katı kadardır. Hem boğucu etkisi hem de havadan ağır olması nedeni ile insan bulunan mahallerde kullanılması önerilmez. Ani soğutma etkisinden dolayı narin elektrikli ve elektronik cihazların bulunduğu mahallerde, ayrıca boğma etkisinden dolayı insanlı mahallerde kullanılması sakıncalıdır. Lokal (Bölgesel) uygulamalarda kullanılmasına izin verilen tek söndürme ajanıdır. Karbondioksit (CO2) gazlı söndürme sistem düşük basınç ve yüksek basınç sınıflarında uygulanabilmektedir. Yüksek miktarda söndürücüye ihtiyaç duyulan sistemlerde depolama kapasitesinin yüksekliği nedeni ile düşük basınçlı karbondioksit sistemleri kullanılmaktadır.
Karbondioksit (CO2);
Renksizdir, kokusuzdur ve iletken değildir.
Ozona zarar vermez
Boşalım sonrası artık bırakmaz temizlik gerektirmez
Lokal veya hacimsel söndürme sistemleri için uygulanabilir
Yüksek söndürme kapasitesine sahiptir.
Yeniden dolumu kolaydır.
2.5 İNERGEN GRUBU GAZLAR
Doğada kendi başlarına bulunan azot ve argon gazlarının yalnız başlarına ya da hem bir birleri ile hem de karbondioksit ile belirli oranlarda karıştırılması ile inergen gaz ajanları elde edilir. Bu söndürme ajanları mahalde bulunan oksijen oranını yanma sınırının altına indirmekte ve yangını söndürmektedir. Boğucu etkilerinin insan nefes alma sınırlarında kalması nedeni ile insan bulunan hacimlerde kullanılabilir. Yoğunlaşma veya ısı şokları yaşatmaz dolayısı ile narin elektrikli ve elektronik cihazların bulunduğu mahallerde de kullanılmasına izin verilir. İnergen grubu gazlar toksik değildir ve söndürme sırasında toksik ve korozif parçalara ayrışmaz.
İnergen Gazlar;
Renksizdir, kokusuzdur ve iletken değildir.
Ozona zarar vermez
Boşalım sonrası artık bırakmaz temizlik gerektirmez
Yüksek söndürme kapasitesine sahiptir.
İnsan bulunan mahallerde uygulanabilir
Yeniden dolumu kolaydır.
Suyun söndürme gücü, antik çağlardan beri bilinmektedir. Dolayısıyla yangın söndürme amacı ile kurulan ilk sistemler, suyu söndürme ajanı olarak kullanan sprinkler sistemleri olmuştur. İlk kurulan söndürme sisteminden günümüze sürekli gelişen ve yangın söndürme açısından etkin bir rol oynayan sprinkler sistemleri yaygın olarak yaşamın devam ettiği tüm alanlarda oluşabilecek (A) ve (C) sınıfı yangınlarda kullanılmaktadır.
Sprinkler sistemlerinde; sabit bir borulama sistemine takılı yağmurlama başlıklarının, doğrudan sıcaklık artımı ya da sıcak gazların (duman, su buharı vs.) teması ile otomatik olarak açılmaktadır. Açılan yağmurlama başlıklarından su, yangın çıkan bölgeye boşalarak yangına müdahale etmektedir. Buna ek olarak yangın çıkan alanın çevresindeki yağmurlama başlıkları da açılarak yangının yayılması önlenmektedir. Suyun yüksek soğutma kapasitesi aracılığı ile büyük miktarlarda ısıyı yangın bölgesinden çekmekte ve yangını söndürmektedir.
1.1 Sprinkler Sistem Tipleri
1.1.1 Islak Borulu Sistem:
Islak borulu sprinkler sisteminde borular, sürekli olarak basınçlı su ile dolu durumda tutulur. Yağmurlama başlıklarının açılmasıyla doğrudan boru içerisinde bulunan su, yangına müdahale eder. Hatlarda sürekli su bulunduğu için mahal sıcaklığının 95 °C’yi geçmediği yerlerde uygulanır. Donma riski bulunan mahallerde ise sistemin antifriz sistemi veya elektrikli izlemeli ısıtıcı kablo sistemi gibi uygulamalarla donmaya karşı korunması sağlanmalıdır. Sistemde su akışı olduğunda; ıslak alarm vanası üzerindeki alarm basınç anahtarı ve/veya akış anahtarları aracılığı ile tesisin veya binanın merkezi otomasyon sistemine bilgi iletilebilmektedir.
1.1.2 Kuru Borulu Sistem:
Kuru borulu sprinkler sisteminde; borularda basınçlı yerine basınçlı hava veya azotun bulunduğu sistemlerdir. Yağmurlama başlığının açılmasının ardından öncelikle borularda bulunan basınçlı hava veya azot boşalır. Ardından kuru alarm vanası aracılığıyla söndürme suyu mahale boşalır. Kuru borulu sistemler sadece donma hasarı olasılığı bulunan mahallerde ve sıcaklığın yüksek olduğu mahallerde uygulanmalıdır. Sistemde su akışı olduğunda; sistem kuru alarm vanası ve/veya akış anahtarları aracılığı ile tesisin veya binanın merkezi otomasyon sistemine bilgi iletebilmektedir. Genel olarak upright tip yağmurlama başlıkları ile kullanılmaktadır.
1.1.2 Baskın Alarm Sistemi:
Baskın alarm vanalı sistemlerde; borularda su ve hava bulunmamaktadır. Yağmurlama başlıklarının cam tüpleri mevcut değildir. Vanalar; hidrolik, pnömatik ve elektriksel trimler vasıtasıyla tetiklenir. Bunu takiben baskın vana açılır, vanaya bağlı tüm yağmurlama başlıklarından mahale su boşalır. Sistemde su akışı olduğunda; sistem kuru alarm vanası ve/veya akış anahtarları aracılığı ile tesisin veya binanın merkezi otomasyon sistemine bilgi iletebilmektedir. Upright ve pendent tip yağmurlama başlıkları ile kullanılabilir.
1.1.3 Ön Tepkimeli (Pre-Action) Sprinkler Sİstemi:
Ön Tepkimeli (Pre-action) Sprinkler Sistemlerinde de; borularda basınçlı su yerine basınçlı hava veya azot bulunmaktadır. Yağmurlama başlığının açılmasının ardından öncelikle borularda bulunan basınçlı hava veya azot boşalır. Fakat suyun akması için yağmurlama başlıklarının patlamasından başka yangın algılama sisteminin alarm bilgisinin doğrulamasının gerektiği sistemlerdir. Yangın algılamasının çok hızlı yapılması gereken ve suyun ortama vereceği zararların asgari düzeye indirilmesi gerekli olan bilgisayar odaları, müzeler, kütüphaneler, tarihi binalar v.b. tesislerde kullanılır. Sistemde su akışı olduğunda; Ön Tepkimeli (Pre-action) vana ve/veya akış anahtarları aracılığı ile tesisin veya binanın merkezi otomasyon sistemine bilgi iletebilmektedir.
Ön Tepkimeli (Pre-action) Sprinkler Sistemleri iki ana grupta incelenmektedir.
1.1.2.A Tek Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi:
Bu sistemde ön tepkili alarm vanasından boru sistemine su geçişi sadece otomatik bir algılama sisteminin devreye girmesi ile başlar. Yağmurlama başlığının açılması ile boru sistemine su geçişi olmaz. Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçeneğine göre belirlenir. Aktivasyon pnömatik veya elektrikli olabilir. Yangın esnasında sadece cam tüpü patlayan yağmurlamam başlıklarından su gelmektedir.
1.1.2.B Çift Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi:
Bu sistemde ön tepkili alarm vanasından boru sistemine su geçişi için hem yağmurlama başlığının açılması hem de algılama sisteminde doğrulama gelmesi gerekmektedir. Yağmurlama başlığının açılmasının ardından öncelikle borularda bulunan basınçlı hava veya azot boşalır ve algılama sisteminden gelen tetikleme ile birlikte boru hattına su geçişi olur. Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçeneğine göre belirlenir. Aktivasyon pnömatik veya elektrikli olabilir. Yangın esnasında sadece cam tüpü patlayan yağmurlamam başlıklarından su gelmektedir.
Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçeneğine göre belirlenir. Aktivasyon yöntemi pnömatik/pnömatik, pnömatik/elektrikli, elektrikli/ elektrikli olabilir.
İyi tasarlanmış sprinkler sistemleri;
Yangın algılama ve söndürme sistemlerini bir arada sunabilir.
Yalnızca söndürülmesi gereken alanlarda yağmurlama başlığı açılarak, yangını yayılmadan kaynağında söndürebilir.
Yangının ardından çok hızlı bir biçimde yeniden kullanıma hazır hale getirilebilir.
Geniş bir yelpazede esnek çözümler sunar.
Sprinkler Sistemlerinin kullanım alanları;
2. Köpüklü Söndürme Sistemleri
Köpüklü söndürme sistemleri, yangın söndürme köpüğünün yanan yüzeyin üzerini örtmesi ile dolayısıyla hava ile temasını keserek yangını söndürmektedirler.
Yangın söndürme köpüğü; köpük solüsyonunun su ve hava ile basınç altında genleşmesi ile oluşmaktadır. Dolayısı ile yangın söndürme köpüğü; Köpük solüsyonu, su ve hava olmak üzere 3 ana bileşenden oluşur.
Etkili bir söndürme etkisi bulunan Köpüklü yangın söndürme Sistemleri’nin başlıca özellikleri ise şu şekildedir:
* Yanan yüzeyin hava ile (Oksijenle) temasını keser.
* Yanan yüzeyinde meydana gelen buharlaşmanın önüne geçer.
* Yanan yüzeyin ya da çevresinde yer alan yüzeylerin soğumasına yardımcı olur.
Köpüklü söndürme sistemleri yangın söndürme köpüğünün genleşme özelliklerine göre üç gruba ayrılır.
Köpük Konsantresi tipleri kullanıldığı alanlar ya da üretim kaynaklarına göre aşağıdaki şekilde incelenmektedir;
Özellikle suyun söndürme gücünün yeterli olmadığı yangınlarda, en iyi çözümlerden biri olan köpüklü sistemlerinin kullanım alanlarına ait örnekler aşağıda sunulmuştur:
Köpük sistemi uygulamalarında aşağıda belirtilen ürünler kullanılmaktadır:
2. Köpüklü Söndürme Sistemleri
Yangının oluşabilmesi için yanıcı maddelerin belirli bir sıcaklığa ulaşabilmesi ve ortamda yeterli miktarda oksijen miktarının bulunması gerekmektedir. Temiz bir ortamdaki havada % 20,9 oranında oksijen vardır. Yanma olayının gerçekleşmesi için bu oranın %16'nın altına düşmemesi gerekir. Oksijen oranının %16'nın altına inmesiyle yanma reaksiyonu yavaş yavaş sönmeye yüz tutar. Oksijen oranının %14'ün altına düşmesi halinde yanma sonlanır.
Gazlı söndürme sistemleri, hem ortamın sıcaklığını düşürerek hem de ortamdaki oksijen miktarını yanma sınırının altına indirerek yangını söndürmektedir. Uygulandıkları mahallere zarar vermedikleri esnek kullanım seçenekleri sundukları ve mahallerde bulunan donanımların kullanımlarının söndürme işleminin akabinde sağlayabildikleri için yaygın kullanım alanları bulunmaktadır.
Gazlı Söndürme Sistemleri:
Söndürme ajanı konfigürasyonu oldukça zengin olan gazlı söndürme sistemlerinde, HFC (Hidroflorokarbon) grubu gazlar, Novec1230, karbondioksit ve inergen gazlar söndürme ajanı olarak kullanılmaktadır.
HFC (Hidroflorokarbon) grubu gazlar ve Novec1230 söndürme sıvısı gibi elektriksel iletkenliği olmayan, buharlaştıktan sonra atık bırakmayan, uçucu sıvı veya gaz halindeki söndürücü maddeler “Temiz Gazlı Söndürme Sistemleri” olarak adlandırılmaktadır. Bu tür ajanlar ortam sıcaklığını düşürerek tutuşma sıcaklığının altına indirmektedirler.
2.1 FM 200 (HFC227ea) ®
Heptafluoropropane (FM 200 (HFC227ea) ®), halokarbon gazların kullanımlarının sınırlandırılmasının ardından yaygın olarak kullanılan söndürme temiz gazlı söndüre sistemi ajanlarından biridir. Oksijen oranını yüksek oranlarda düşürmediği için içerisinde insan bulunan mahallerde uygulanabilir. Bu ajan depolandığı silindirler içerisinde azot (N2) basınçlandırılması ile sıvı halde bulunur ve ajanın silindirden nozula olan akımı basınçlandırmada kullanılan azot (N2) sayesinde olur. FM 200 nozullardan gaz fazında boşalır.
Heptafluoropropane (FM 200 (HFC227ea) ®) gazı;
Renksizdir, kokusuzdur ve iletken değildir.
Ozona zarar vermez
Boşalım sonrası artık bırakmaz temizlik gerektirmez
Az yer kaplar
Hızlı söndürme sağlar (Boşalma süresi 10 sn.)
2.2 HFC-125
Pentafluoroethane (HFC-125); halokarbon gazların fiziksel özelliklerine yakın olması nedeni ile mevcut halokarbon sisteminin borulamasını kullanabilme kapasitesine sahip bir temiz gazlı söndürme sistemi ajanıdır. Oksijen oranını yüksek oranlarda düşürmediği için içerisinde insan bulunan mahallerde uygulanabilir. Bu ajan depolandığı silindirler içerisinde azot (N2) basınçlandırılması ile sıvı halde bulunur ve ajanın silindirden nozula olan akımı basınçlandırmada kullanılan azot (N2) sayesinde olur. HFC 125 nozullardan gaz fazında boşalır.
Pentafluoroethane (HFC-125) gazı;
Renksizdir, kokusuzdur ve iletken değildir.
Ozona zarar vermez
Boşalım sonrası artık bırakmaz temizlik gerektirmez
Az yer kaplar
Hızlı söndürme sağlar (Boşalma süresi 10 sn.)
- 40 ile +54 C ye kadar ortamlarda stoklanabilir (soğuk iklimlerde avantajlıdır.)
2.3 FE13 (HFC 23)
Fluoroform FE13 (HFC 23); yüksek basınçlı bir temiz gazlı söndürme sistemi ajanıdır dolayısı ile basınçlandırılmak için başka bir gaza ihtiyaç duymaz. Oksijen oranını yüksek oranlarda düşürmediği için içerisinde insan bulunan mahallerde uygulanabilir.
Fluoroform FE13 (HFC 23);
Renksizdir, ayırt edilebilir kokudadır ve iletken değildir
Ozona zarar vermez
Boşalım sonrası artık bırakmaz, temizlik gerektirmez
İnsanlı mekânlarda güvenle kullanılabilir.
HFC (Hidroflorokarbon) sınıfı gazlar içerisinde insanlar için emniyet faktörü en yüksek olanıdır.
7.6 metre(25ft) yüksekliğe kadar tek seviyede nozul kullanılabilir
-40 ile +54 C’ye ortamlarda stoklanabilir.(Soğuk iklimlerde avantajlıdır)
Hızlı söndürme sağlar (Boşalma süresi 10 sn.)
2.4 NOVEC 1230 ® (KETON)
3M™ Novec 1230; söndürme ajanı sıvı halde depolanabilmesi ve nakledilmesi nedeni ile tercih edilen alternatif bir söndürme ajanı haline gelmiştir. 3M™ Novec 1230 çevre dostu olduğu kanıtlanmış temiz gazlı söndürme sistemidir. Atmosferik ömrü diğer HFC (Hidroflorokarbon) sınıfı gazların aksine kısadır. 3M™ Novec 1230 söndürme sıvısı azot (N2) ile basınçlandırılır ve ajanın silindirden nozula olan akımı basınçlandırmada kullanılan azot (N2) sayesinde olur.
3M™ Novec 1230 söndürme sıvısı;
Renksizdir, kokusuzdur ve iletken değildir.
Ozona zarar vermez
Atmosferik ömrü kısadır (5 Gün)
Boşalım sonrası artık bırakmaz temizlik gerektirmez
Az yer kaplar
Hızlı söndürme sağlar (Boşalma süresi 10 sn.)
Yüksek söndürme kapasitesine sahiptir.
Yeniden dolumu kolaydır.
Oda sıcaklığında sıvı haldedir.
Taşınması kolaydır.
Karbondiosit ve inergen grubu gazlar fiziksel olarak söndürme yaparlar. Bu tip söndürücü ajanlar; uygulama yapılan mahal içerisindeki oksijen seviyesinin %21’den %14 seviyesine hacimsel olarak indirgenmesi (çoğu yanma türleri bu düşük seviyelerde tutuşma yaratamaz.) ve soğutma etkisi ile ortamda oluşan ısıyı soğurması sayesinde, muhtemel yangınları başarılı bir performans ile söndürür.
2.4 KARBONDİOKSİT (CO2)
Gazlı sabit yangın söndürme sistemlerinde kullanılan en eski ve en yaygın söndürme ajanı karbondioksit (CO2) gazıdır. Atmosferik basınçlardaki karbondioksit (CO2), renksiz, kokusuz ve iletken olmayan, alanı veya hacmi korumak için hızlıca ve etkili bir şekilde nüfuz edebilen bir gazdır. Yoğunluğu, havanın yoğunluğunun bir buçuk katı kadardır. Hem boğucu etkisi hem de havadan ağır olması nedeni ile insan bulunan mahallerde kullanılması önerilmez. Ani soğutma etkisinden dolayı narin elektrikli ve elektronik cihazların bulunduğu mahallerde, ayrıca boğma etkisinden dolayı insanlı mahallerde kullanılması sakıncalıdır. Lokal (Bölgesel) uygulamalarda kullanılmasına izin verilen tek söndürme ajanıdır. Karbondioksit (CO2) gazlı söndürme sistem düşük basınç ve yüksek basınç sınıflarında uygulanabilmektedir. Yüksek miktarda söndürücüye ihtiyaç duyulan sistemlerde depolama kapasitesinin yüksekliği nedeni ile düşük basınçlı karbondioksit sistemleri kullanılmaktadır.
Karbondioksit (CO2);
Renksizdir, kokusuzdur ve iletken değildir.
Ozona zarar vermez
Boşalım sonrası artık bırakmaz temizlik gerektirmez
Lokal veya hacimsel söndürme sistemleri için uygulanabilir
Yüksek söndürme kapasitesine sahiptir.
Yeniden dolumu kolaydır.
2.5 İNERGEN GRUBU GAZLAR
Doğada kendi başlarına bulunan azot ve argon gazlarının yalnız başlarına ya da hem bir birleri ile hem de karbondioksit ile belirli oranlarda karıştırılması ile inergen gaz ajanları elde edilir. Bu söndürme ajanları mahalde bulunan oksijen oranını yanma sınırının altına indirmekte ve yangını söndürmektedir. Boğucu etkilerinin insan nefes alma sınırlarında kalması nedeni ile insan bulunan hacimlerde kullanılabilir. Yoğunlaşma veya ısı şokları yaşatmaz dolayısı ile narin elektrikli ve elektronik cihazların bulunduğu mahallerde de kullanılmasına izin verilir. İnergen grubu gazlar toksik değildir ve söndürme sırasında toksik ve korozif parçalara ayrışmaz.
| Ajan Adı (Kodu) | Argon | Azot | Karbondioksit |
| Argon (IG-01) | 100% | - | - |
| Nitrojen (IG-100) | - | - | 100% |
| Argonite (IG-55) | 50% | 50% | - |
| İnergen (IG-541) | 42% | 50% | 8% |
İnergen Gazlar;
Renksizdir, kokusuzdur ve iletken değildir.
Ozona zarar vermez
Boşalım sonrası artık bırakmaz temizlik gerektirmez
Yüksek söndürme kapasitesine sahiptir.
İnsan bulunan mahallerde uygulanabilir
Yeniden dolumu kolaydır.